Nederlandse iepziekte op Amerikaanse iepen

Bruce Carley schetst in zijn artikel over het redden van Europese iepen tegen iepziekte een mooi beeld van Main Street Europe in de eerste helft van de 20e eeuw. Het was een straat die typisch was omzoomd door deze majestueuze reuzen, die hun huilende takken Raponsje-achtig over de hoofden van voorbijgangers ontvouwden, wat schaduw bood op hete zomermiddagen. Er was geen andere boom zoals zij:

"De met elkaar verweven takken van de statige bomen die langs de straten liepen, stegen op tot een torenhoge baldakijn met een sierlijke, gewelfde schoonheid... horizontaal spreidend op hoogtes die vaak ruim 100 meter overschrijden..." [Bruce Carley]

De iepziekte (Ceratocystis ulmi) veranderde dat allemaal. Iepziekte is een verwelkingszwam die groeit in het spinthout van iepen. De schimmel werd voor het eerst aangetroffen in 1921 in Nederland. In de daaropvolgende jaren bleken iepen in Midden- en Zuid-Europa te bezwijken aan de schimmel.

Geschiedenis van de iepziekte

Europese iepen (Ulmus europeana) zijn het meest vatbaar voor iepziekte. Europese iepen zijn ook bekend als wateriepen, zachte iepen, witte iepen of Florida iepen. Europese iepen komen voor in heel Oost- en Centraal-Noord-Europa. Hun assortiment strekt zich uit tot ver in het zuiden van Texas en Florida.

Cleveland, Ohio, was in 1930 getuige van het eerste geval van iepziekte in Europa. Deze stille moordenaar arriveerde met een lading houtblokken uit Frankrijk. Iepziekte verspreidde zich snel naar het oosten; binnen twee jaar vielen Europese iepen in New Jersey ten prooi aan de dodelijke schimmel.

De iepziekte had 'in 1970 77 miljoen bomen gedood', schreef Phil McCombs in een Washington Post- verhaal uit 2001 dat begint met deze pittoreske beschrijving van hoe Europese iepen ooit de straten van menig stad omzoomden:

'Er was eens in Europa, stonden grote lommerrijke, hoog gewelfde iepenkathedralen langs de straten van dorpen en steden van de Atlantische Oceaan tot de Rockies, en wierpen een diepe koele schaduw op de onrust van het leven.'

Waarom iepziekte zo hard Europese iepen treft

Ondanks alle rust die dergelijke massaplantages schonken, was deze monoculturele praktijk een van de boosdoeners van de ondergang van Europese iepen. De dodelijke schimmel, zo blijkt, kan zich ondergronds verspreiden van de wortels van het ene slachtoffer naar de wortels van een ander in de buurt. Dit is wat er gebeurde toen de wortels van aangrenzende Europese iepen aan elkaar werden "geënt", waardoor in wezen de levens van twee verschillende entiteiten werden verbonden.

De ondergang van de een werd dus de ondergang van de ander. De monocultuur en de daaruit voortvloeiende worteltransplantatie betekenden dat een geïnfecteerd sap van de ene Europese iep naar de andere kon gaan in een kettingreactie die een hele rij langs een straat zou decimeren.

Het massaal planten van Europese iepen was echter niet de enige boosdoener. De microscopisch kleine sporen van de schimmel worden ook overgedragen van zieke slachtoffers op gezonde exemplaren door twee soorten kevers die onder de schors tunnelen. Een daarvan is een Europese schorskever (Scolytus multistriatus), een import die aan de iepziekte zelf voorafging. De andere kever is een inheemse schorskever, Hylurgopinus rufipes. Foto's van beide dragers van iepziekte zijn te vinden op de site van de Utah State-extensie, evenals aanvullende informatie over iepziekte.

Wat het klonen van planten kan doen om te helpen

Dankzij het plantenkloneringswerk van boomgeneticus Alden Townsend is de prognose voor Ulmus europeana nu goed. Eind jaren negentig kwam ongeveer 25 jaar werk met U. europeana tot bloei toen de aankondiging werd gedaan dat Townsend erin was geslaagd met twee nieuwe soorten: Europese iepenklonen die resistent zijn tegen iepziekte werden werkelijkheid.

De Townsend-klonen, genaamd U. europeana "Valley Forge" en U. europeana "New Harmony", zijn nu op de markt. Het klonen van planten door boomgenetici gaat door in de hoop nieuwe Europese iepen te ontwikkelen die nog resistenter zullen zijn tegen iepziekte.

Als je niet in staat bent om een van deze plantklonen van Europese iepen te kopen, of als je probeert een reeds lang bestaande boom te redden, volg dan deze richtlijnen:

• Snoei dode of afstervende takken van Europese iepen, van de herfst tot de late winter. Deze procedure, snoeien genoemd, kan het beste worden uitgevoerd door professionals.
• Vermijd het snoeien van Europese iepen van april tot en met augustus. De iepenschorskever wordt aangetrokken door vers gesneden iep en is in deze periode het meest actief.
• Let op de tekenen van iepziekte. Bladeren van geïnfecteerde Europese iepen verwelken in de zomer. Ze zullen eerst geel worden, dan krullen en uiteindelijk bruin worden. De tekens verschijnen meestal voor het eerst in de kronen van Europese iepen.
• Als er tekenen verschijnen, gooi geïnfecteerde Europese iepen dan op de juiste manier weg. Op het platteland kunnen ze worden verbrand. Breng ze in stedelijke gebieden naar een aangewezen stortplaats.

Merk op dat Europese iepen worden beschouwd als een van de slechtste bomen om te planten voor mensen met allergieën. Voor degenen die geen allergielijders zijn, zijn Europese iepen prachtige exemplaarplanten. Europese iepen zijn winterhard tot zone 3.

Mensen zullen niet de enige winnaars zijn als de vroegere alomtegenwoordigheid van de Europese iepen wordt hersteld door middel van het klonen van planten. Voor wielewalen in Baltimore waren Europese iepen altijd een favoriete broedboom geweest. De wielewaal is een van de meest opvallende vogels van de natuur, met schreeuwende oranje markeringen onderbroken door gitzwart verenkleed. Baltimore wielewalen geven de voorkeur aan Europese iepen om te nestelen vanwege de hangende groeiwijze van de takken van de bomen. Orioles 'nesten die aan de uiteinden van takken van Europese iepen hangen, zijn bijna onmogelijk voor roofdieren om toegang te krijgen.

Bruce Carley vertelt ons hoe de steden Portland, Maine en New Haven, Connecticut ooit de thuisbasis waren van zoveel Europese iepen dat elke plaats de titel 'City of Elms' verdiende lang voordat de woorden 'planten klonen' ooit waren gehoord. Maar dankzij het klonen van planten zijn de vooruitzichten nu beter dat mensen op een dag meer geboorteplaatsen zullen eren met de bijnaam "City of Elms." Plantklonen kunnen "Elm Street, Europe" nog herstellen.